อวลกลิ่นหนังสือ : การเกิดดับร้านหนังสืออิสระและเส้นทางข้างหน้าของนักอ่านไทย
.
75 วันแล้วนับตั้งแต่ ‘กลิ่นหนังสือ’ ร้านหนังสืออิสระในดวงใจของคนไทยมากมายปิดตัวลง เวลานี้หลายคนอาจยังนึกถึงชื่อนี้เป็นครั้งคราว บางคนยังอาวรณ์ยามเลื่อนฟีดไปเห็นโพสต์เก่า ๆ แต่เชื่อว่าน้อยคนจะจดจำสิ่งที่ไม่มีอยู่อีกได้ตลอดไป ก็ดุจเดียวกับชื่อร้านนั่นแหละ แม้กลิ่นหอมกระดาษเก่าใหม่จะประทับตรึงในฆานประสาทเพียงใด สุดท้ายก็ต้องเลือนไปจากสำนึกอยู่ดี
.
หากมองให้ลึกลงไป เหตุการณ์นี้หาใช่เพียงการร่วงหล่นของกิจการแห่งหนึ่ง ทว่าเป็นสัญญาณเตือนว่าฟันเฟืองสำคัญของวัฒนธรรมการอ่านที่ชื่อว่า ‘ร้านหนังสืออิสระ’ กำลังค่อย ๆ ล้มหายไปจากสังคมไทยทีละแห่ง ซึ่งมิใช่การเปลี่ยนแปลงชั่วครั้งคราว แต่เป็นการผลัดกิ่ง ปลิดใบวงการหนังสือไทย ที่จะสะเทือนไปทุกองคาพยพ
.
เพราะสำหรับนักอ่านและนักเขียนแล้ว ร้านหนังสืออิสระไม่ใช่แค่ร้าน (ขาย) หนังสือ แต่คือสายใยซึ่งร้อยโยงเกี่ยวกระหวัด เชื่อมชุมชนคนหนังสือเข้าด้วยกัน เป็นพื้นที่ให้นักเขียนนอกสังกัดมีพื้นที่วางขายผลงานของตน ให้หนังสือนอกกระแสได้ปรากฏบนชั้นวางเช่นเดียวกับผลงานดังจากสำนักพิมพ์ใหญ่ และให้คนรักหนังสือจากหลากพื้นที่หลายพื้นเพได้ใช้เวลาร่วมกันในโลกสี่เหลี่ยมใบเล็กหลังประตูร้าน หากเปรียบนักเขียนเป็นสมอง และนักอ่านเป็นหัวใจของวัฒนธรรมการอ่าน ร้านหนังสือก็เป็นดั่งกระดูกสันหลังที่ค้ำยันชุมชนคนหนังสือให้ยังตั้งตรงและเติบโตต่อไปได้ ดังนั้นการหายไปของร้านหนังสืออิสระก็ไม่ต่างกับการคร่าชีวิตของวงการหนังสือไทยและนักเขียนไทยให้ตายไปอย่างช้า ๆ
.
ข้อมูลจากปี 2565 บอกเราว่าประเทศไทยเหลือร้านหนังสืออิสระอยู่เพียง 171 แห่ง และกว่า 40 แห่งกระจุกตัวอยู่ในกรุงเทพฯ และปริมณฑล ในขณะที่หลายจังหวัดนั้นไม่มีร้านหนังสืออิสระเลยแม้แต่แห่งเดียว ที่ยิ่งน่าหวั่นใจคือในช่วง 1 ปีที่ผ่านมา มีร้านหนังสืออิสระขนาดใหญ่ปิดกิจการไปแล้วอย่างน้อย 3 แห่ง (กลิ่นหนังสือ, Zombie Books, และ Lunaspace) และอีกหลายแห่งกำลังเผชิญกับความไม่มั่นคงที่ถาโถมเข้าใส่ ทั้งปัญหาค่าเช่า สถานที่ หรือเงินทุนสำหรับประกอบกิจการ
.
แน่นอนว่าทุกคนอาจมองมันเป็นเพียงวัฏจักรเกิด-ดับ ตามปกติของธุรกิจก็ได้ แต่ในฐานะคนรักหนังสือคนหนึ่ง เราคงทนไม่ได้หากต้องเห็นพื้นที่สนับสนุนนักอ่าน นักเขียน รวมถึงนักอยากเขียนที่ถูกสร้างขึ้นด้วยความตั้งใจ ต้องพังทลายไปโดยไม่ลงมือทำอะไรเลย
.
เพราะตอนนี้เหมือนเรากำลังอยู่บนเรือลำเล็กชื่อ ‘ร้านหนังสือ’ ซึ่งลอยอยู่กลางห้วงสมุทร ถูกคลื่นพัดเข้าหาทุ่นแดงเตือนกระแสน้ำเชี่ยวกราก ทว่าทั้งที่เรือเล็กกำลังเข้าใกล้ทุ่นนั้นไปทุกที กลับไม่มีใครเริ่มออกแรงพายทวนกระแส พาเรือออกห่างความวินาศเบื้องหน้าเลยสักคน
.
กระนั้นเราก็ยังมีความหวังว่าผู้คนรอบตัวที่ขณะนี้ก็ลงเรือลำเดียวกันอยู่ จะหันกลับมองเห็นปัญหาเดียวกัน และร่วมกันแก้ไขอย่างจริงจัง เพราะถ้าวันหนึ่งกิจการร้านหนังสืออิสระไทยเคลื่อนผ่านจุดที่ไม่อาจหวนกลับไปแล้ว จะเกิดอะไรขึ้นกับชุมชนคนหนังสือบ้างก็ไม่อาจบอกได้เลย
.
อ้างอิง
#saveร้านหนังสืออิสระ ปลุกวัฒนธรรมการอ่าน [ออนไลน์], 11 มีนาคม 2023. แหล่งที่มา
https://mgronline.com/daily/detail/9660000022409
.
เนื้อหา : สิรภพ พรอำนวยผล
พิสูจน์อักษร : ชยวรรธน์ เรืองช่วย และ ปฐิมาพร ฮ้อศิริมานนท์
ภาพ : ปุณยวีร์ วัฒนาธร
