เข้าใจความหลากหลายไปกับ ‘Female gaze’ มุมมองที่หลายคนอาจไม่เคยรู้
.
เมื่อพูดถึงวงการภาพยนตร์ ไม่ว่าจะเป็นในประเทศไหนหรือในหนังแนวไหน ไม่จำเป็นว่าคุณจะต้องเป็นนักวิจารณ์หนังมือฉมังหรือคอหนังสุดเลิศ แค่เป็นหนึ่งคนที่เคยชมภาพยนตร์ ก็คงจะต้องเคยเห็นฉากอีโรติกหรือเลิฟซีนผ่านตามาบ้างไม่มากก็น้อย แต่คุณเคยสังเกตหรือไม่ว่าสิ่งที่กำลังรับชมอยู่นั้นมักถ่ายทำโดยใช้มุมมองแบบ ‘Male gaze’
.
ผมคิดว่าคุณเองก็คงจะไม่ทันสังเกตหรอก
.
เอ… แล้ว Male gaze คืออะไรกันล่ะ สำคัญอย่างไรในการถ่ายทำภาพยนตร์ เพื่อให้ผู้อ่านเห็นภาพได้อย่างง่ายและชัดเจน ผมอยากให้ผู้อ่านลองนึกถึงฉากวาบหวิวสักฉากที่ภาพยนตร์หลายเรื่องมักต้องการสอดแทรกให้ปรากฏอยู่บนจอภาพ ฉากที่ว่านั้นก็คงหนีไม่พ้นการซูมให้เห็นขาอ่อน สะโพก ก้น หรือเนินอกของผู้หญิงใช่ไหมล่ะ หรือถ้าให้พูดอย่างง่าย ๆ Male gaze ก็เหมือนแฟนตาซีหรืออุดมคติหนึ่งของผู้ชายที่มีต่อรูปร่างของผู้หญิงนี่เอง อนึ่งก็คือร่างกายในแบบที่อยากให้พวกเธอเหล่านั้นครอบครองหรือเป็นเจ้าของ
.
ฉะนั้นแล้ว Male gaze ไม่ดีอย่างไร ผมจะขอยกมาสักหนึ่งตัวอย่างเพื่อทำให้คุณผู้อ่านเห็นภาพได้ชัดยิ่งขึ้นไปอีก เอาละ คุณเคยได้ยินคำถามราว ๆ นี้บ้างไหม
.
“ทำไมขาเธอจึงไม่เรียวเหมือนนางเอกละคร…
ทำไมลำตัวหรือก้นเธอจึงมีรอยแตกลาย…
ขนรักแร้หรือขนหน้าแข้งเธอไยจึงไม่โกนบ้าง…”
.
สารพัดคำถามที่อาจเกิดขึ้นจากความเข้าใจอันบิดเบี้ยวของเหล่า (สุภาพ) บุรุษอันเป็นผลมาจากภาพจำในสื่อนานาชนิดที่อาจจะไม่มีความจริงปรากฏอยู่เลยก็ได้ แสดงให้เห็นถึงความคาดหวังของผู้ชายต่อรูปร่างของผู้หญิง ว่าแต่พวกคุณเป็นใครกันนะ ไยจึงไปคาดหวังต่อร่างกายคนอื่นล่ะครับ
.
เป็นพี่เลี้ยงนางงามกันอย่างนั้นหรือ…
.
Male gaze ทำให้หลาย ๆ มุมมองในการทำความเข้าใจเพื่อนมนุษย์สักคนตกหล่นหรือสูญหายไป จากตัวอย่างข้างต้นอาจพอทำให้เห็นได้คร่าว ๆ แล้วว่า คำถามที่เกิดขึ้นมาเหล่านี้ล้วนแล้วแต่ถูกประกอบสร้างจากมุมมองที่ไม่มีความหลากหลายและครอบคลุม คุณไม่ได้เข้าใจเลยว่ามนุษย์นั้นมีความแตกต่างกันทั้งลักษณะนิสัยและกายภาพ (นี่ยังไม่รวมด้านอื่น ๆ ของชีวิตเขานะ) ถ้าหวังจะเจอแต่สิ่งที่คุณปรารถนา ผมว่าคงต้องฝันเอาละมั้ง…
.
เอาละ ทีนี้ เมื่อต้องพูดถึง ‘Female gaze’ ก็อาจเกิดคำถามที่ว่า นี่คือด้านกลับทั้งหมดของ Male gaze หรือไม่ สำหรับคำถามนี้ก็คงต้องตอบว่า ‘ไม่’ เพราะในรายละเอียดนั้นต่างกันอย่างสิ้นเชิง Female gaze ไม่ใช่การที่ผู้หญิงพยายามจะมองผู้ชายในมุมที่เซ็กซี่ขึ้นหรือยั่วยวนขึ้นเพื่อทำให้สิ่งนี้กลายเป็นขั้วตรงข้ามของ Male gaze อย่างไรก็ดี Female gaze นั้นห่างไกลจากสิ่งที่กล่าวข้างต้นไปมากโข อีกทั้งยังมีความซับซ้อนและลึกซึ้งในรายละเอียดและเนื้อหามากกว่านั้นไปอีก
.
ก่อนอื่นเลยผมอยากชี้ให้เห็นว่า Female gaze นั้นช่วยถอดถอนและปลดเปลื้องมุมมองกระแสหลักต่อร่างกายผู้หญิงได้ (แม้จะไม่ทั้งหมด) ความพยายามของ Female gaze คือการถอนรากถอนโคนความคิดหรือมุมมองที่ว่าผู้หญิงเป็นวัตถุทางเพศให้มากที่สุด และมองพวกเธอให้เป็นมนุษย์มากขึ้น
.
หากผู้อ่านเคยชมภาพยนตร์เรื่อง ‘Portrait of a Lady on Fire’ (2019) ก็คงพอจะสังเกตได้จากหลายฉากในเรื่อง (หากไม่เคยก็ขอแนะนำตรงนี้เลยแล้วกันว่า ‘worth it!’) แม้ว่าจะมีทั้งฉากเลิฟซีนหรือฉากนู้ดปรากฏอยู่ในการแสดงให้เห็นเรือนร่างของผู้หญิง แต่ผมการันตีได้เลยว่าคุณจะแทบไม่รู้สึกเลยว่าสิ่งที่กำลังได้รับชมนั้นมีลักษณะปลุกเร้าอารมณ์ หรือรู้สึกราวกับว่ากำลังถูกบังคับให้เสพฉากเหล่านี้เข้าไป คุณจะรู้สึกเหมือนดูฉากอื่น ๆ ที่เล่าสิ่งต่าง ๆ ทั่วไป นั่นก็เพราะตัวหนังกำลังบรรยายเรื่องไปเรื่อย ๆ โดยไม่ได้ให้ความสลักสำคัญกับฉากนู้ดหรือเลิฟซีนเป็นพิเศษ รวมถึงไม่ได้โชว์ว่านี่ต้องเป็นฉากที่ทุกคนเสียเงินมาเพื่อรอดู นี่คือการที่ Female gaze กำลังให้ความสำคัญกับการถ่ายทอดอารมณ์ ความรู้สึกและสาระสำคัญจากตัวละครไปสู่ผู้ชมมากกว่าที่จะเป็นการแสดงให้เห็นทรวดทรงองค์เอวและสรรพางค์กาย
.
นอกจากนี้ก็ยังมีอีกสิ่งที่ Female gaze พยายามแสดงให้คนทั่วไปได้เห็น นั่นคือ ความพยายามในการบอกว่า ผู้หญิงก็สามารถปกครองตนเอง มีอำนาจในการตัดสินใจ ไม่ได้เป็นของใคร และมีสิทธิอย่างเต็มที่ในการเล่าเรื่องราวของเธอเองได้ เธอเป็นตัวเอกในเรื่องของเธอและไม่จำเป็นต้องถูกเล่าผ่านเรื่องราวของใคร
.
อีกทั้งขณะชมภาพยนตร์ Female gaze กล่าวได้ว่าผู้ชมอาจไม่ได้รู้สึกถึงความไม่เท่าเทียมทางอำนาจระหว่างตัวละครใด ๆ เลย เพราะตัวหนังมักรวมความหลากหลายของคนกลุ่มต่าง ๆ เอาไว้ กล่าวคือตัวหนังครอบคลุมคนแทบจะทุกด้านและไม่ได้ทำใครตกหล่นไป ในลักษณะที่ว่าไม่ได้ทำให้เพศใดรู้สึกว่าด้อยกว่าเพศใดอย่างที่ Male gaze ทำ
.
กล่าวโดยสรุปได้ว่า Female gaze ก็เปรียบเสมือนเทคนิคหนึ่งในการพยายามรื้อสร้างความหมายใหม่ให้กับตัวตนและอัตลักษณ์ความเป็นเพศหญิง ที่ Male gaze หรือวิถีของเพศชายตามขนบเดิมได้สร้างเอาไว้ในภาพจำของสื่อต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นวงการหนังสือ เพลง ภาพถ่าย หรือภาพยนตร์
.
เขียนโดย : สหายของคุณ (ruby)
พิสูจน์อักษร : Wanwan_29 และ ชามา หาญสุขยงค์
กราฟิก : มอนอ
.
อ้างอิง
Lutes, A. (2024). The Female Gaze in Film and TV: An Explainer. Retrieved 18
February 2025, from https://www.backstage.com/magazine/article/female-gaze
